Pinot noir – rozkapryszony arystokrata

Trudno wśród szczepów Vitis vinifera znaleźć sprawiający więcej problemów przykład... Pinot noir słynie z tego, że bardzo skutecznie przysparza kłopotów zarówno podczas uprawy, jak i późniejszej winifikacji, skutecznie spędzając sen z powiek najpierw agronomom, a potem enologom. A jednocześnie jego pozycja w winiarskim świecie jest nie do podważenia – tak wielkie i wspaniałe są wina tworzone przez tych, którym dał się okiełznać.

Skąd pochodzi pinot noir?

Ojczyzną pinot noir jest Burgundia – jeden z najważniejszych regionów winiarskich na świecie – to tam jest uprawiany co najmniej od dwóch tysięcy lat (Columella w swoim dziele De re rustica opisuje winorośl o cechach bardzo zbliżonych do charakterystyki współczesnego pinot noir). Czuje się doskonale w tamtejszym stosunkowo chłodnym klimacie, a jego relacje z ziemią ojczystą można określić mianem symbiozy, bowiem to on rozsławił w świecie Burgundię i vice versa. Stamtąd też, dokładniej z Côte d’Or – praktycznie od zawsze – pochodziły najwspanialsze przykłady powstających z pinot noir win.

Wymagania zgoła niebotyczne

Pinot noir uważany jest za szczep weryfikujący umiejętności winiarzy. Wielu bowiem próbowało się z nim zmierzyć, by potem – po podliczeniu strat – powrócić do łatwiejszych w uprawie (i winifikacji) gron.

W winnicy bowiem szczep ten jest bardzo wrażliwy na światło, właściwości gleby, techniki przycinania krzewów, no i naturalnie na wiosenne przymrozki, które na obszarze, gdzie jest uprawiany, o względnie chłodnym, kontynentalnym klimacie, do rzadkości nie należą. W winiarni zaś wykazuje wrażliwość na sposób przeprowadzania fermentacji oraz szczepy stosowanych drożdży. To między innymi dlatego André Tchelistcheff – guru amerykańskiego winiarstwa rosyjskiego pochodzenia – pozwolił sobie na stwierdzenie, że „Bóg stworzył cabernet sauvignon, podczas gdy diabeł – pinot noir”.

Cienka skórka pokrywająca jagody jest bardzo podatna na gnicie i inne choroby wywoływane przez grzyby. Tę skłonność do gnicia powoduje kształt gron – o niewielkich, przylegających do siebie jagodach, pomiędzy którymi podczas opadów gromadzi się woda. W przypadku żadnej innej odmiany jakość zbioru nie jest determinowana do tego stopnia wydajnością, jak ma to miejsce w przypadku pinot noir. W Burgundii naprawdę wspaniałe wina można z niego otrzymać tylko wówczas, gdy z hektara otrzymuje się nie więcej niż 35 hektolitrów wina.

Czy łatwo jest zrobić wino z pinot noir?

Diabelskiego pochodzenia czy nie, wina z pinot noir cieszą się wielką popularnością jak świat długi i szeroki. Najlepsze burgundy doskonale się starzeją, z upływem czasu rozwijając całe bogactwo aromatów i smaków, osiągając apogeum często w wieku 15 lub 20 lat od daty winobrania. Takie wina swą wspaniałą złożoność zyskują z wiekiem i rzeczywiście są „im starsze, tym lepsze”. Ale ta prawidłowość dotyczy tylko wybranych przykładów. Stworzenie wysokiej klasy pinot noir jest niezwykle trudne, dlatego przyjęło się twierdzenie, że jest to szczep tworzący producentów wina, a nie odwrotnie.

Jakie wina powstają z pinot noir?

Cechą charakterystyczną pinot noir jest nieprawdopodobna zdolność odzwierciedlania w powstałym z niego winie siedliska, co jest powodem istnienia bardzo odmiennych win w zależności od miejsca i sposobu uprawy krzewów. Ta niesamowita różnorodność bukietu, smaku oraz struktury czasami wprowadza wśród konsumentów spore zamieszanie.

Ogólnie rzecz ujmując, wina z pinot noir charakteryzują się czystymi aromatami wywołującymi skojarzenia z wiśniami, malinami i porzeczkami oraz wyraźnymi nutami korzennymi. W ustach są bogate, owocowe, o soczystych i aksamitnych taninach. Tradycyjne burgundy znane są z konkretnych, „stajennych” aromatów, ale zmieniająca się moda oraz uprawa nowych, łatwiejszych w obcowaniu w winnicy, klonów zaowocowały winami o lżejszym, bardziej owocowym charakterze.

Najbardziej zwracająca uwagę jest chyba jednak barwa pinotów – zdecydowanie jaśniejsza od głębokiej czerwieni czy purpury innych czerwonych win. Tyle, że jest to cecha często rozczarowująca początkujących winomanów. Ale i w tej kwestii obserwujemy zmiany; powstające w zupełnie odmiennym od klasycznego stylu wina z Kalifornii czy Nowej Zelandii są bardziej ekstraktywne, owocowe i o zdecydowanie ciemniejszej, głębokiej barwie, bardziej charakterystycznej dla syrah niż dla pinot właśnie.

W kontekście pinot noir nie sposób pominąć jego udziału w tworzeniu najbardziej wyrafinowanych musujących win świata, czyli szampanów. Praktycznie od początku ten burgundzki arystokrata odpowiadał za renomę szampańskich win. I tutaj niespodzianka; to właśnie Szampania, a nie Burgundia może poszczycić się największym areałem upraw pinot noir we Francji (około 13 tysięcy hektarów).

Pinot noir znakomicie sprawdza się jako źródło białych win bazowych. Wnosi do mieszanek strukturę, kwasowo-garbnikową pikanterię i – co najważniejsze – potencjał starzenia. Najbardziej długowieczne, trzymane wiele lat nad osadem szampany zazwyczaj zdominowane są właśnie przez pinot noir.

Gdzie uprawia się pinot noir?

Obecnie szczep ten uprawiany jest w wielu winiarskich regionach świata, nie tylko na Starym Kontynencie. Po Francji, gdzie areał jego upraw jest największy, i gdzie w Burgundii, w Domaine de la Romanée Conti powstają pinoty należące do najbardziej prestiżowych win świata, na drugim miejscu plasują się Stany Zjednoczone – najwięcej obsadzonych pinot noir winnic znajduje się w Kalifornii, ale w ostatnich latach epicentrum uwagi stanowi Willamette Valley w stanie Oregon, gdzie powstają naprawdę znakomite wina z tej odmiany. Trzecie miejsce pod względem ilości powstających z pinot noir win zajmują Niemcy; w kraju tym jest on znany jako Spätburgunder i jest najczęściej uprawianą ciemną odmianą winorośli.

Ekspansja pinot noir w Nowym Świecie zaczęła nabierać rozmachu we wczesnych latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Doskonale zaadaptował się w Chile, gdzie doskonałe rezultaty daje w dolinach Casablanca, San Antonio i Bío Bío, Australii i na Tasmanii, Afryce Południowej i Argentynie. Wielką i jak najbardziej zasłużoną sławą cieszą się pinoty nowozelandzkie; w tym kraju także jest to najczęściej uprawiana ciemna odmiana winogron. Najwięcej pinotów powstaje w regionie Central Otago na Wyspie Południowej, a także w mniejszym regionie Wairarapa na Wyspie Północnej. Znakomite są także czarujące wspaniałym owocem i świetną strukturą eleganckie pinoty z Marlborough, gdzie pinot noir wyrósł na wielką gwiazdę – ciemny odpowiednik najsłynniejszych białych win tego regionu powstających z odmiany sauvignon blanc.

Powszechne zainteresowanie

Chociaż wina z pinot noir w pewnych kręgach były bardzo cenione na przestrzeni dziejów, ich popularność, a przede wszystkim zainteresowanie szczepem, z którego powstają, dość zdecydowanie wzrosły w 2004 i na początku 2005 roku za sprawą filmu Bezdroża. Niewątpliwa admiracja, jaką darzył wina powstałe z pinot noir główny bohater Miles, udzieliła się też licznej publice, która podzieliła fascynację filmowego bohatera. Obojętny na wdzięki pinota nie pozostał również Robert Parker, który w swoim Parker's Wine Buying Guide stwierdził: „W swoim najlepszym wydaniu pinot noir jest najbardziej złożonym, hedonistycznym i fascynującym czerwonym winem na świecie”. Niewątpliwie wina powstałe z tego szczepu mają coś w sobie. Coś, co przykuwa uwagę i wręcz każe ją na sobie koncentrować. Przez Joela Fleischmana („Vanity Fair”) opisywane są jako najbardziej romantyczne ze wszystkich win, zaś mistrzyni sommelierską Madeline Triffon określa je jako „seks w kieliszku”. Niewiele win może się poszczycić podobnym zainteresowaniem i komentarzami na swój temat...

Jako odmiana pinot noir ma na koncie nie byle jaki sukces – stworzone przez Blair i Estelle Hunt w 2005 roku nowozelandzkie wino, w roku 2007 zdobyło tytuł championa win czerwonych podczas International Wine Challenge – największej degustacji w ciemno na świecie – zostając uznane za najlepsze czerwone wino świata. Zwycięstwo jest o tyle znamienne, że po raz pierwszy winnica spoza Francji została uhonorowana przez magazyn „Decanter” główną nagrodą w kategorii pinot noir w cenie powyżej 10 funtów.

Jak widać, pinot noir nie bez powodu postrzegany jest jako jeden z najważniejszych szczepów winorośli i przez wielu znawców tematu wymieniany jest jednym tchem obok caberneta sauvignon, syrah i merlota tworzących lub współtworzących najwspanialsze wina świata. Świętuj z nami Dzień Pinot Noir i udaj się w podróż po świecie w poszukiwaniu win z tej odmiany!